Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдаар ажиллаж байсан Ё.Баатарбилэг гишүүн Төрийн албаны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Уг хуулийн гол амин сүнс нь гадаадын шилдэг их сургууль төгссөн, мөн НҮБ-д ажиллаж байсан залуусыг төрийн албанд шууд авч ажиллуулах, улмаар төрийн албаны дундаас дээш албан тушаалд шууд томилон ажиллуулах бүхий заалтууд юм.
Тодруулбал, шинээр өргөн барьсан энэхүү хуулийн 23.7-д “Дэлхийн шилдэг их сургууль төгссөн иргэнд энэ хуулийн 23.2-т заасан ажилласан жилийг тогтоосон тусгай шаардлага хамаарахгүй болно” гэж заасан. Одоогийн мөрдөгдөж буй Төрийн албаны тухай хуулийн 23.2-т төрийн захиргааны албан тушаалд томилогдох хүнд дараахь шаардлага тавигддаг.Үүнд, 23.2.1Тэргүүн түшмэлийн ангилалд хамаарах албан тушаалд томилогдох бол төрийн албанд 16-гаас доошгүй жил, үүнээс эрхэлсэн түшмэлийн албан тушаалд 8-аас доошгүй жил ажилласан байх, 23.2.2 Эрхэлсэн түшмэлийн ангилалд хамаарах албан тушаалд томилогдох бол төрийн албанд 12-оос доошгүй жил, үүнээс ахлах түшмэлийн албан тушаалд 4-өөс доошгүй жил ажилласан, 23.2.3 Ахлах түшмэлийн ангилалд хамаарах албан тушаалд томилогдох бол төрийн албанд 8-аас доошгүй жил, үүнээс дэс түшмэлийн албан тушаалд 4-өөс доошгүй жил ажилласан байх гэдэг мерит зарчим үйлчилж байгаа юм.
Төрийн албаны тухай хуульд салхи оруулсан, төрийн албан хаагчдын үнэлэмжийг эрс дээшлүүлсэн уг хуулийн төсөл УИХ дээр очоод гацчихаад байна. Өнгөрсөн оны гуравдугаар сард санаачлан боловсруулж, аравдугаар сард УИХ-ын чуулганаар хэлэлцсэн ч өнөөдрийг хүртэл жил гаруйн хугацаанд батлагдалгүй дуншсаар байгаа. Гадаадад өндөр боловсрол эзэмшсэн залуучууд бидний суудлыг булааж авах нь, хоолноос минь салгах нь хэмээн төрийн албан хаагчид үхэн хатан зүтгэцгээж, тэд лобби хийгээд уг хуулийн төслийг батлуулахгүй байгаа бололтой. Тэгж хардахад хүргэж байгаа хэрэг. Ер нь манай төрийн албан хаагчид үнэнийг хэлэхэд хоцрогдсон харагддаг. Хэл усгүй, харилцааны соёлын хувьд асар их гажуудалтай, юм үзэж нүд тайлаагүй, тэр хэмжээгээр ёс зүйгүй бүдүүлэг байдал илт ажиглагддаг.
Өнөөдөр олон улсын байгууллагад ажиллаж байгаа, бизнес эрхэлж байгаа, аж ахуй удирдаж байгаа залуус ямар өндөр мэдлэг боловсрол, чадвар чансаатай, бусдыг хүндэтгэх харилцааны соёл, хандлагын хувьд хэрхэн өөр болсныг бид харж байна. Саяхан олон нийтийн сүлжээгээр гадны дөрөв таван орны хэлээр зэрэг ярьж, үйлчлүүлэгчидтэйгээ харилцаж байгаа залуугийн тухай явж байсан. Тэгвэл улс орны үндсэн дархлаа болсон төрийн алба нь яагаад ийм уруу дорой, сулхан, үхээнц байдалтай байна вэ гэхээр гол тулгуур нуруу нь болох төрийн албан хаагчдын чадваргүй, ёс зүйгүй, эзэмшсэн боловсрол мэдлэг дутмагаас ийм байдалд хүрсэн гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой. Амьгүй албатууд буюу хэн нэгэн дарга эрх мэдэлтний шахаасаар дүүрсэн төр маш хурдан ялзарч илжирдэг нь жам ёсных.
Тиймээс дэлхийн шилдэг их сургуулийг төгссөн, баруунд боловсрол эзэмшсэн, олон улсын индэр болох НҮБ-д ажиллаж байсан залуусаа монгол төр, төрийн албан хаагчаар шууд авч улс орныхоо хувь заяаг гарт нь атгуулах хэрэгтэй байна. Хамгийн гол нь Төрийн албаны тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд тодорхой тусгасан заалтын дагуу төрийн захиргааны албан тушаалд шууд тохоон томилох хэрэгтэй. Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн шилдэг 50 их сургуулийг тэргүүлж буй Их Британийн Оксфорд, Америкийн Стэнфорд, Харвард, Калифорнийн технологийн хүрээлэн, Массачусетсийн технологи, мөн Их Британийн Кембриж, Америкийн Принстон, Жон Хопкинс, Швейцарийн холбооны технологийн хүрээлэн, Колумбын их сургууль, Канадын Торонтогийн их сургуулийг төгссөн, үндсэндээ дэлхийн боловсрол эзэмшсэн залуу Монголдоо ирээд, төрийн албанд орлоо гэхэд дотооддоо боловсрол эзэмшсэн төрийн албан хаагчаар удчихсан ааш муутай авгайн дор ажиллаад, кофенд нь зарагдаад явна гээд бодохоор юу болох вэ. Ямар дүр зураг харагдах уу.
Уучлаарай, миний бие дотоодын их сургуулиа муу муухай гэж хэлж байгаа юм биш. Гол нь дэлхийн шилдэг их сургуультай харьцуулж байгаа нь энэ. Яагаад төрийн албанд шилдэг боловсон хүчин цус сэлбэж орохгүй, яагаад дэлхийн хэмжээний боловсрол эзэмшсэн залуус төрд биш, олон улсын байгууллагад, гадны орнуудад нэр тэр төртэй ажил эрхлээд байдгийн үндсэн шалтгаан ердөө энэ. Дэлхийн шилдэг 50 сургуулийн нэгийг дүүргэчихээд, дипломыг нь авчихаад дэлхийн аль ч улсад, олон улсын ямар ч зэрэглэлийн байгууллагад ажиллах баталгаат бүрэн эрхээ авчихаад Монголдоо ирээд төрийн албанд орохдоо архи үнэртүүлсэн бүдүүн даргын өмнө “дүүриймаадах” гэж очих болж байна уу. Одоогийн мөрдөгдөж буй Төрийн албаны тухай хуулиар бол “Тэргүүн түшмэлийн албан тушаалд томилогдох бол төрийн албанд 16-гаас доошгүй жил ажилласан байх ёстой” гээд хатуу заачихсаныг дээр хэлсэн.
Тэгэхээр 16 жил завсаргүй дүүриймаа хийж, дарга нэртэй бүдүүн эрийн өмнө архи, хадгийг нь барин гүйж, ааш муутай эмэгтэйн зарц хийж явахыг хэн хүсэх юм бэ.16 жил гээд бод доо. Амьдралынхаа 16 жилийг хэн нэгэн даргын зарц хийж урд хойно нь гүйж байж дараа нь төрийн албанд хүссэн ажилдаа очих гэж тэр хүн дэлхийн боловсрол эзэмшсэн болж таарах уу. Шилдэг боловсон хүчнүүдээ хяхан хавчсан төрийн албаны хуулийн энэ харгис хатуу заалтаа больж, шинээр өргөн барьсан хуулийг даруй батлах хэрэгтэй. Энэ харгис заалтаас чинь болж төрийн албанд өндөр боловсрол мэдлэгтэй, дэлхийн хэмжээний залуучууд ажиллах боломж нөхцөл бүрдэхгүй байна. Тэдэнд тээг саад болж байна, тэвчээр зоригийг нь мохоож байна.
Дэлхийн шилдэг сургууль дүүргэсэн шилдгүүд нь тийнхүү цөхөртлөө арван хэдэн жил зүтгэж байж багахан эрх мэдэлд хүрдэг ордог төрийн албанд хэн байдаг вэ гэвэл ихэнх нь дарга нарын татаасны хүмүүс байдаг. Мөн боловсрол мэдлэгийн хувьд нимгэн гэж хардахаар, эрээ цээргүй, ёс зүйгүй, дур дураараа авирласан нөхдүүд байх нь бий. Манай дарга нар, ялангуяа дунд тушаалын дарга нар авлигаар юм уу, юугаар ч юм жигтэйхэн баяжчихсан, “шинэ баян цээж өвчтэй” гэдэг шиг архи үнэртүүлж, адуу мал, хурдан морь, үнэтэй хөөрөг гаанс ярьдаг. Ерөөсөө ярьдаг, хийдэг ажил нь тэр гэхэд хэтийдэхгүй. Улс орны хөгжил, Монголын ирээдүй тэдэнд хамаагүй юм уу гэж бодогдохоор. Мөн хэн нэгний тушаалаар тавигдсан нөхдөд нь тухайн хүндээ долигонож, тэр хүнийхээ заавраар ажиллаж, дээдэст зусарч доодост хэрцгий ийм л байдаг. Хэрвээ УИХ дээр гацчихаад байгаа Төрийн албаны тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт батлагдвал дэлхийн шилдэг сургууль төгссөн залуучууд төрийн албанд шинэ цус сэлбэж орж ирнэ. Тэд хэн нэгэн дарга, албан тушаалтны үүрэг даалгавраар биш, өөрийн сэтгэл зүрхний дуудлагаар ажиллана.
Тэд бусад шиг оймсондоо мөнгөө нууж, авлига авч, гадны компаниудаас улайм цайм хувьдаа мөнгө нэхэж, одоогийн төрийн албанд байгаа юм үзээгүй гуйлгачин дарга нар шиг нэр нүүрээ барж ёс зүйгүй авирлахгүй байх. Америк, Англи гээд барууны орнууд, ардчилсан орнуудын төрийн алба яаж явдаг, ямар зарчмаар ажилладаг тэр зарчмыг барьж ажиллах нь мэдээж. Хэрвээ хууль батлагдаад, түүнээ мөрдөөд явбал өнөөгийн төрийн албаны үхширмэл байдал, шунаг шунахай сэтгэл, үгсэн хуйвалдаж бүгд хувааж иддэг, улсаа тонодог цөлмөдөг байдал хязгаарлагдаж эхэлнэ. Төрийн албанд барууны зарчим, ёс зүй үйлчилнэ. Яагаад манай төрийн алба энгийн иргэнээ ингэж их дарамталдаг, иргэндээ ээлгүй, хүнд суртал, авлига хээл хахуулийн үүр уурхай болсон гэдэг нь ерөөсөө Оросын колони орны нөлөө. Одоогийн төрийн албан хаагчдын багш нар, тэднийг бэлтгэсэн багш нар, сургалтын систем бол хуучны социализм үеийн буюу Оросын колони орны системээр явж ирсэн. Тиймдээ бүх үйлчилгээ нь хууль журмын хүрээнд биш дандаа танил тал, найз нөхдийн хүрээгээр шийдэгддэг, энгийн иргэдээ эрх мэдэлтэн албан тушаалтны өмнө бөхөлзүүлэх, тэдний эрхэнд байлгах гэсэн ийм л хуультай.
Гааль, татвар, иргэний бүртгэл, нийгмийн даатгал гэж бодохоор иргэд шууд цөхөрч, бул хар чулуу толгой дээр нь буух шиг болдог. Ингэж монгол төр иргэдээ өмнөө сөхрүүлсэн. Хууль, шүүх, цагдаа, прокурор, тагнуул гэхээр ямар дээрэнгүй, айдас хүйдэс нөмөрдөг билээ. Сүүлийн үед цагдаа хуулийнхныг Орост биш баруунд, Япон, Солонгост бэлдэж байя, тэгвэл оросууд шиг ийм дээрэнгүй хэрцгий болохгүй гэсэн хандлага нийгэмд бий болсон нь үүнтэй холбоотой. Хэдэн жилийн өмнө Үндсэн хуулийн хэлэлцүүлгийн үеэр улс даяар иргэдийн дунд санал асуулга явуулсан. Түүнд оролцсон иргэдийн 90 гаруй хувь нь төрийн алба хүнд сурталтай байна, авлига хээл хахуульд идэгдсэн байна, нэр хүнд нь унаж төрд итгэх иргэдийн итгэлийг илт бууруулж байна гэж үзсэн. Мөн төрийн албаны чадавхын талаар Дэлхийн банк сүүлийн 10 жилийн судалгааг хийсний дүнд “Төрийн албаны гүйцэтгэл Монгол Улсын хөгжлийг хойш нь чангаасаар байна” гэж мэдэгдэж байсан.
Ингэж монгол төрийн алба монголчуудаа тавлаж байна. Уул нь зах зээлийн нийгэмд шилжсэн 30 гаруй жилийн хугацаанд монгол төр чөмөг суусан. Ард түмнээ аз жаргалтай, амар тайван амьдруулах хөрс суурь боломж бүрдсэн. Хамгийн гол нь сэтгэл, боловсрол хоёр дутаж байна. Дээрээс нь Төрийн албаны тухай хуулийн харгис заалт нь тээг саад болоод байна. Эцэс сүүлд нь дахин хэлэхэд, баруунд боловсрол эзэмшсэн хүмүүсээр төрийн албаа залгуулж Монгол төрийн чадавх чансааг дээшлүүлж, иргэддээ ээлтэй, иргэнээ дээдэлсэн энэрэнгүй төртэй болох цаг нь болжээ. Харин хуучин хэвээрээ явбал төрийн алба улам уруудан доройтож, боловсрол, ёс зүйг уландаа гишгэсэн харанхуй бүдүүлгийн туйл болно!
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
