Колумбын Үнэний Комисс болон Британийн Шүүхийн Архитектур судалгааны агентлагийн хийсэн харааны мөрдөн байцаалтын явцад Хууль зүйн ордоныг эргүүлэн авах үеэр албадан алга болсон, Ураба болон Нукакийн уугуул иргэдийг эзлэн авч, хоморголон устгасан тухай нарийн ширийн зүйлийг илчилжээ. Үнэний комисс, Шүүхийн архитектурын газраас мөрдөн байцаалтын үр дүнг харуулах зорилгоор Богота дахь Мигель Уррутиа урлагийн музейд (MAMU) “Алга болсон ул мөр” нэртэй үзэсгэлэнг зохион байгууллаа.
Мөрдөн байцаалтын ажиллагаа нь 1985 оны 11-р сарын 6, 7-ны өдрүүдэд Богота хотод М19 партизанууд тус улсын дээд шүүхийн суудал болох Шударга ёсны ордоныг эзлэн авч, арми танкуудаар цус урсгасан байлдааны ажиллагааг удирдаж байх үед болсон явдлын тааварыг нухацтай цуглуулахад хувь нэмэр оруулсан. Энэ үйл ажиллаагааны үр дүнд 90 гаруй хүн амиа алдаж, 11 хүн сураггүй болжээ.
Комисс 100 гаруй цаг видео бичлэг, олон зуун гэрчлэл болон бусад олон зүйлийг боловсруулж, дижитал загварчлал, видео болон дүрсний шинжилгээ, фотограмметр, зайнаас тандан судлах технологийг ашигласан гэж Үнэний комиссын хэвлэлийн төлөөлөгч Фолко Заффалон тайлбарлав. Зэвсэгт мөргөлдөөн, хүний эрхийн зөрчил, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөг тайлбарлах эх сурвалжууд нь өвөрмөц үзэсгэлэн юм.
Тэрээр хэлэхдээ энэ мөрдөн байцаалтад, биологич, архитектор, зураач, түүхч, сэтгүүлчид, иргэний байгууллага, прокурор, шинжээчид тус тосгоны оршин суугчид өөрсдөө болон Шүүхийн ордны хохирогчдын төрөл төрөгсөд оролцсон.
Энэ төсөл бол Энх тайвны гэрээний дагуу хийсэн төсөл ба хохирогчид бол ажлын гол төв байсан. Үзэсгэлэнд зориулж хохирогчид, тосгоны иргэд, хүчирхийлэлд өртсөн хүмүүстэй газар дээр нь ярьж тодруулсан зүйлс их бий.
Энэ мөрдөн байцаалтад биологич, архитектор, зураач, түүхч, сэтгүүлч, иргэний байгууллага, прокурор, шинжээчид, тосгоны иргэд өөрсдийн шинжээчид, хохирогчдын төрөл төрөгсөд оролцсон. Жүжигчдийн нэгдэл нь үүнийг маш өвөрмөц мөрдөн байцаалтын төрөл болгон харуулж байна.
Бидний "хар хайрцаг" гэж нэрлээд байгаа хэсэгт зарим зүйлийг тодруулах боломжтой болсон нь өнөөг хүртэл нуугдаж байсан түүхийн зарим хэсгийг нуун дарагдуулсан, ял шийтгэлгүй үлдсэн түүхийг харуулсан байгаа.
Нээлттэй бүтээн байгуулалт" гэдэг ойлголт эбол бидний чадах бүхнээ хий гэсэн үг бөгөөд бусад оролцогчид, судлаачид, эрдэмтэн судлаачид, иргэний нийгмийн байгууллагууд, хохирогчдыг өөрсдөө энэхүү судалгааны үр дүнг өөрийн болгож ашиглахыг урьж байгаа юм.
Судалгааны ийм хэлбэр, үзэсгэлэнгийн тусламжтайгаар бид нэг алхам урагшилж чадна гэдэгт би итгэж байна. Хамгийн гол нь үзэсгэлэнгийн төгсгөлд надад хамгийн их таалагдсан зүйл бол бүх зүйл маш хүчтэй, маш сөрөг, маш гунигтай байсан ч итгэл найдвар байдаг гэдгийг мэдэрлээ. Надтай адил Колумбтай хамт урагшлахыг хүсч буй бүх ард түмэн болон тус улсад итгэл найдвар өгсөн үзэсгэлэн байна.
