Төрийн мөнгөний бодлогын 2018 оны үндсэн чиглэлийн зорилт болон онцлогийн талаар Монголбанкны Мөнгөний бодлогын газрын захирал Б.Баярдаваатай ярилцлаа.
Юуны өмнө эдийн засгийн төлөв байдал ямар шинж байдлыг зааж байгаа талаар мэдээлэл хүсч байна. Яагаад гэвэл бидний ярилцлах сэдвийн суурь эндээс эхлэх нь зүйтэй болов уу?
-Эдийн засаг сэргэж байгааг эдийн засгийн өсөлтийн тооноос харж болно. Мөн эдийн засгийн санхүүгийн чадавхид дөнгөж нааштай өөрчлөлтүүд гарч эхэлж байна. Тухайлбал, төсвийн алдагдал буурч байна, гадаад валютын албан нөөц нэмэгдэж байна, инфляци зорилтот түвшинд байна. Эдийн засгийн сэргэлтийг үйлдвэрлэл талаас авч үзвэл экспортын үнийн таатай төлөвийг даган уул уурхайн үйлдвэрлэл, экспорт нэмэгдэж байна. Мөн уул уурхайн салбарт ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийгдэж байна. Энэ нь тээвэр, худалдаа, боловсруулах зэрэг бусад салбарууддаа эерэг нөлөө үзүүлж байна. Түүнчлэн ажил эрхлэлт нэмэгдэж байгаа нь өрхийн хэрэглээ аажмаар нэмэгдэхэд нөлөөлж байна. Инфляци зорилтот түвшинд байгаа нь эдийн засгийн өсөлт бодит орлогын өсөлт болоход эерэг нөлөө үзүүлж байна.
Гол хүчин зүйл нь юу байв? Манай төлбөрийн тэнцэл чадваржиж байгаад ОУВС-ийн Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрт хамрагдсантай холбоотой орж ирэх санхүүгийн дэмжлэгийн урсгал нөлөөлж байна уу, эсвэл хөтөлбөрт хамрагдсанаар эдийн засаг эрүүлжиж эхэлж байна уу?
Гурван зүйлийг онцолмоор байна. Нэгд, экспортын бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт эдийн засгийн сэргэлтэд эерэгээр нөлөөлж байна. Хоёрт, эдийн засгийн засагт гадаад өрийн эргэн төлөлттэй холбоотой тодорхой бус байдал арилж, түүнтэй холбоотой богино хугацааны дарамт ариллаа. Гуравт, дээрх хоёртой холбоотой зах зээлд оролцогчдын итгэл сэргэж байна. Энэ нь дотоодод менежерийн худалдан авалтын индекс болон хэрэглэгчийн итгэлийн индекс сэргэж байгаагаас харагдаж байгаа. Мөн гадаад зах зээл дээр бондуудын хүү буурч байгаа нь гадны хөрөнгө оруулагчдын итгэл сэргэж байгааг харуулж байна. Зээлжих зэрэглэлийн агентлагуудын Монгол улсын талаарх дүгнэлт, үнэлгээнүүд эерэг болж байгаа нь хөрөнгө оруулагчдын итгэл сэргэхэд ихээхэн нөлөөлж байна. Итгэл сэргэхэд эдийн засгийн сэргэлтээс гадна төсөв, мөнгөний бодлого зорилттой тууштай байх амлалт өгч, өнгөрсөн жил гаруйн хугацаанд үүнийгээ харуулж байгаа нь маш том найдлага төрүүлсэн. Мөн ОУВС-гийн хөтөлбөр, түүний хүрээнд бий болж буй бодлогын сахилга бат, бодлого боловсруулах шатны түвшинд хийгдэхээр хүлээгдэж буй бүтцийн шинжтэй өөрчлөлтүүд хөрөнгө оруулагчдын итгэл сэргэхэд том хувь нэмэр оруулж байна. Сүүлийн “Гэрэгэ” бондын хүү 5.625 хувь буюу 2017 оны 2 дугаар сард арилжаалагдсан “Хуралдай” бондын хүүгээс даруй 3.125 нэгж хувиар бага байгаагаас харагдаж байна.
2017 он гарсаар дэлхийн зах дээрх түүхий эдийн үнүүд сэргэсэн нь экспортын орлого өсөх, урсгал тэнцлийн алдагдал буурах, улмаар төлбөрийн тэнцэл сайжрахад голчлон нөлөөлөв. Мөн ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд орж ирэх санхүүжилтүүд эерэг нөлөө үзүүлэхээр байна. Тухайлбал, дэлхийн зах дээрх цэвэр зэсийн үнэ 2017 оны эхний 9 сард өмнөх оны мөн үеэс 23 хувиар өссөн бол манай нүүрсний хилийн үнэ мөн хугацаанд 2.1 дахин нэмэгдэж $64.6-д хүрсэн. Нүүрсний үнийн өсөлтийг даган нүүрсний экспортын хэмжээ өмнөх оноос 59%-иар нэмэгдэж оны эхний 9 сард 25.5 сая тонн нүүрс экспортлосон бөгөөд нүүрсний экспортын орлого 1.724 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь өмнөх оны мөн үеээс 3.4 дахин өссөн дүн юм. Цаашид нүүрсний үнэ бага зэрэг буурах боловч зэсийн үнэ өндөр хэвээр байх хүлээлттэй байна. Төлбөрийн тэнцэл энэ оны эхний хагас жилийн байдаар 74 сая ам.долларын алдагдалтай байсан бол 8 дугаар сарын байдлаар 215.4 сая ам.долларын ашигтай гарлаа.
Саяхан ОУВС-ийн ажлын хэсэг хоёр дахь шатны санхүүжилтийг олгох эсэх үнэлгээг хийж байна. Ямар дүгнэлт гарсан бэ, Бид хүлээж буй дараагийн санхүүжилтээ авах үүргээ хэрхэн биелүүлсэн юм бол?
-ОУВС-гийн ажлын хэсэг 2 долоо хоногийн хугацаатай ирж ажиллан “Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр”-ийн хоёр дахь шатны үнэлгээг хийсэн. Үнэлгээний дүгнэлтээр хөтөлбөрийн хүрээнд Төв зорилтот үзүүлэлтүүдээ сайн биелүүлсэн гэдэг дээр техникийн түвшинд санал нэгдсэн бөгөөд ОУВС-гийн үнэлгээний баг Захирлуудын зөвлөлдөө дүгнэлтээ танилцуулна.
Тэгвэл, ирэх онд хэрэгжүүлэх Төрийн мөнгөний бодлого эдийн засгийг тогтворжуулахад хэрхэн анхаарсан бэ?
-Монголбанкнаас боловсруулсан Төрийн мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэл нь инфляцийн дарамтгүй эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, үүний тулд мөнгөний бодлогын үр нөлөөг дээшлүүлэх, санхүүгийн захын дэд бүтцийг сайжруулах, Төв банкны нээлттэй ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх агуулын хүрээнд үндсэн чиглэлийг боловсруулсан. Энэ хүрээнд, инфляцийг 8 орчим хувьд тогтворжуулах, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг дэмжихэд чиглэсэн макро зохистой бодлогыг хэрэгжүүлэх, банкны бүтцийн өөрчлөлтийн дэд бүтцийг бий болгох, төлбөр тооцооны журмуудыг боловсруулах, Төв банкны олон нийттэй харилцах харилцааг шинэ шатанд гаргах, Төв банкны засаглал, хараат бус байдлыг сайжруулах, банкны хяналт шалгалтыг эрсдэлд суурилсан тогтолцоонд шилжүүлэх гэх мэт зорилтууд тусгагдсан.
Төв банк төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах үндсэн үүрэгтэй. Гэтэл жил бүрийн Төрийн мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлийн төсөлд инфляцийг онилсон бодлогод гол анхаарлаа хандуулсан байдаг. Арилжааны банкууд цагтаа уралдаж шахуу зээл олгож байна. Энэ хэрээр гадаад валют болж хөрвөж байгаа шүү дээ. Үүнд анхаарсан бодлого байна уу?
-Сүүлийн үеийн хандлагыг харвал өрхийн буюу хэрэглээний зээл маш ихээр нэмэгдэж байна. Банкууд энэ зээлийг маш ихээр гаргаж байна. Энэ нь тийм ч сайн үзүүлэлт биш бөгөөд өрхийн өр ихээхэн нэмэгдэх нь ирэйдүйд эдийн засагт сөрөг нөлөөтэй бөгөөд санхүүгийн салбарт эрсдэл хуримтлагдаж байгаагийн илрэл юм. Тухайлбал, эдийн засаг дахь өрхийн нийт өр 2012 онд 3 их наяд төгрөг буюу жилийн нэрлэсэн ДНБ-ий 18 хувь байсан бол 2017 оны 1 дүгээр улирлын байдлаар 8.1 их наяд төгрөг буюу жилийн нэрлэсэн ДНБ-ий 31 хувь болж нэмэгдсэн. Энэ цаашаа үргэлжилвэл эдийн засаг, санхүүгийн тогтвортой байдалд сөрөг нөлөөтэй тул Монголбанк үүнийг тогтворжуулахад чиглэсэн макро зохистой бодлогын арга хэмжээ авна. Энэ нь Монголбанкны зээлийн өсөлтийг тогтвортой түвшинд хадгалах бодлогын нэг хэсэг байх болно. Ер нь манай эдийн засагт зээл жилд 20 хувиас илүү өсөх нь зохистой биш. Энэ нь богино хугацаандаа эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих ч дунд, урт хугацаандаа тогтвортой биш. Үүнийг өнгөрсөн цаг хугацаа бидэнд харуулж байгаа.
Олон нийт Төв банкны үүргийг инфляци онилох гэхээс илүүтэй гадаад валютын ханшийг тогтвортой барих ёстой газар гэж ойлгодог. Тиймээс ирэх оны Төрийн мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлд ханшийг тогтворжуулахын тулд ялангуяа валютын захын хөгжилд хэрхэн анхаарлаа хандуулсан бэ? Мэдээллээр ханшийг өсгөж буулгадаг хар захад зохицуулалт ямар боломж байгаа вэ?
-Эдийн засгийн шинжлэх ухаанд боломжгүйн гурвал гэж ойлголт байдаг. Энэ агуулгын хүрээнд Монголбанк нь хараат бус мөнгөний бодлого хэрэгжүүлэхийг зорьж байгаа бол гадаад зах зээлтэй холбогдсон хөрөнгийн урсгалд хяналт тавьдаггүй орчинд ханшийг онилох боломжгүй. Нөгөө талаас ханшийг онилохын тулд хангалттай гадаад валютын нөөцтэй байх ёстой. Харин нөгөө талаас валютын ханш өөрөө шокыг шингээгч буюу өөрөө эдийн засгийн гүн хямралаас сэргийлдэг зах зээлийн үзүүлэлт болдог.
Харин зах зээлд оролцогчид ханшийн зөрүүнээс алдагдал хүлээхгүйн тулд нэгдүгээрт, гадаад валютын орлогогүй л бол багахан хэмжээний хямд хүүнд татагдаж гадаад валютын зээл авахгүй байх хэрэгтэй. Энэ бол 1997 оны Азийн хямралаас дэлхий нийтээрээ авсан маш том сургамж. Монголбанк ч зээлийн долларжилтоос сэргийлэх арга хэмжээ авна. Хоёрдугаарт, ханшийн эрсдлээс хамгаалах форвард, своп зэрэг хэрэгслүүдийг ААН-ийн түвшинд эрсдлийн удирдлагадаа нэвтрүүлэх хэрэгтэй. Монголбанкны зүгээс валютын зах зээл дээрх гажуудлыг бууруулах зорилгоор дотоодын захын дэд бүтцийг хөгжүүлэхээр ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл банк хоорондын валют арилжааны цахим талбар (Bmatch)-т оролцогчдын тоог нэмэгдүүлэх, мэдээллийг ил тод, нээлттэй байлгах замаар банк хоорондын валютын захыг идэвхжүүлж, ханш зах зээлийн зарчимд нийцтэй, бодитой тогтох нөхцөлийг бүрдүүлнэ.
Үүний араас яригдах зүйл бол инфляци. Та бүхэн инфляцийг 8 орчим хувьд барина гэж төсөөлсөн байсан. Үүнээс нам дор түвшинд байж болохгүй байсан уу, Одоо 6.6 хувьтай байна. Үүнийг тайлбарлаж өгнө үү. Өөрөөр хэлбэл, Монголбанк эдийн засгийг тэлэх бодлого барьж байна гэж ойлгогдож байна?
-Монголбанк 2018-2020 онд жилийн инфляцийг 8 хувийн орчимд тогтворжуулахыг чухалчилж байна. Манай улсын хувьд инфляцийн хэлбэлзэл харьцангуй өндөр байдаг. Инфляцийн хэлбэлзэл нь макро эдийн засгийн төлөвийг дордуулдаг болохыг судлаачид онцолсон байдаг. Инфляци нам түвшинд байсан ч тогтворгүй, хэлбэлзэл өндөр байх нь тодорхой бус байдлыг нэмэгдүүлж, хөрөнгө оруулалт, бизнесийн шийдвэр гаргалт, улмаар эдийн засгийн өсөлтөд сөрөг нөлөөтэй гэдгийг судалгаанууд харуулсан байдаг. Мөн савалгаа өндөртэй үед инфляцийн талаарх хүлээлт тогтворжиж, уягддаггүй тул мөнгөний бодлогын үр нөлөөг бууруулдаг. Иймд энэ жилийн мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлдээ инфляцийг 8 хувьд тогтворжуулна гэж тусгасан. Харин инфляцийн зорилт 8 хувь нь Монгол улсын инфляцийн олон жилийн дундажтай ойролцоо, эдийн засгийн шокгүй үеийн буюу дунд хугацааны ерөнхий тэнцвэр хангагдах инфляцийн тооцоологдсон түвшин юм.
Инфляцийн гүйцэтгэлийн хувьд 2017 оны оны эхнээс нийлүүлэлтийн болон эрэлтийн аль аль шалтгаанаар нэмэгдэж 9 дүгээр сарын байдлаар жилийн инфляци 6.6 хувьд хүрээд байна. Тухайлбал, зарим төрлийн татвар нэмэгдсэн, сагсны бүтээгдэхүүн шинэчлэгдсэн болон цаг агаарын зэрэг нийлүүлэлтийн шинжтэй хүчин зүйлийн нөлөөгөөр хамгийн багадаа инфляцийн 2-3 нэгж хувь нь тайлбарлагдаж байна. Монголбанк инфляцид чиглэсэн бодлогоо тууштай хэрэгжүүлнэ. Монолбанк нийлүүлэлтийн шинжтэй инфляцийг бууруулах зорилгоор бодлогыг хатууруулахгүй гэдгээ үндсэн чиглэлдээ тусгасан.
Төв банкны үндсэн үүрэг хангагдахын тулд төв банк хараат бус байж зорилгоо биелүүлэх боломжтой ч манайд энэ үүрэг хангагддаггүй. Үүний төлөө хэрхэн зорьж байгаа вэ? Хуулиндаа нэмэлт өөрчлөлт оруулж байгаа гэсэн. Гол амин сүнс болсон заалтдаа юу гэж тусгасан бэ?
Төв банкны бие даасан хараат бус байдлыг нэмэгдүүлэх хүрээнд Төв банкны тухай хуульд хэд хэдэн зарчмын чухал өөрчлөлтүүдийг оруулахаар ажиллаж байна. Үүнд Монголбанкны үндсэн зорилтыг үнийн түвшний тогтвортой байдал байхаар шинэчлэх, Монголбанкны шийдвэрүүдийг хамтын удирдлагын зарчимд тулгуурлах, зохистой засаглалыг бий болгохын тулд Мөнгөний бодлогын зөвлөл, Банкны хяналт шалгалтын хороо, Удирдах зөвлөлийн тухай заалтуудыг боловсронгуй болгох, чиг үүрэг, үйл ажиллагааны эрх зүйн үндэслэлийг сайжруулах хүрээнд макро зохистой бодлого, мөнгөний бодлогын хэрэгсэл (санхүүжилтийн байнгын хэрэгсэл), санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах хэрэгслүүдийг шинэчлэн оруулах, Засгийн газартай харилцах харилцаа, төсвийн шинжтэй үйл ажиллагааг хязгаарлах гэсэн үндсэн зарчмуудын дагуу Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төслийг боловсруулаад байна.
Энэ оны хувьд Монголбанк зорьсон зорилгодоо хэр амжилттай хүрсэн гэж үзэж байна вэ?
-2017 оны үндсэн чиглэлийн гол зорилго нь макро эдийн засгийг тогтворжуулах, эрх зүйн шинэчлэлийг хийж, сахилга хариуцлага, засаглалыг сайжруулах суурийг тавих байсан. Макро эдийн засгийг тотворжуулахын тулд нэгдүгээрт, инфляцийг 8 хувиас хэтрүүлэхгүй, хоёрдугаарт, валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх, төлбөрийн тэнцлийн дарамтыг бууруулах байсан. Инфляци энэ оны эцэст 7-8 хувьтай гарах төлөвтэй байна. Хоёрдугаарт, валютын нийт албан нөөц одоогийн байдлаар өнгөрсөн оны эхнээс 400 гаруй сая ам.доллараар нэмэгдсэн, Монголбанкны валютын нээлттэй позици 9-р сарын байдлаар 809 сая ам.доллараар сайжирсан. Мөн Засгийн газартай хамтран 3 дугаар сард төлөгдөх байсан Хөгжлийн банкны 580 сая ам.доллар, 2018 оны 1 сард төлөгдөх 500 сая ам.долларын Чингис бонд, 6-р сард төлөгдөх Димсам бондын эргэн төлөлтийг олон улсын зах зээл дээрээс бонд босгож дахин санхүүжүүлснээр төлбөрийн тэнцлийн дарамтыг бууруулсан. Мөн 2017 оны 8-р сард төлөгдөх байсан Хятадын Ардын банкнаас 2013 оноос хойш своп хэлцлийн хүрээнд авсан юанийн зээлийн эргэн төлөлтийн хугацааг 3 жилээр хойшлуулсан нь эдийн засагт амьсгаа авах боломжийг олгоод байна.
Хууль эрх зүйн шинэчлэлийн хөтөлбөр графикт хугацааны дагуу явж байгаа бөгөөд Төв банкны тухай хууль болон Банкны тухай хууль өргөн барихад бэлэн болсон. Иймд 2017 он бол Монголбанкны хувьд их завгүй, хүнд хэцүү хирнээ амжилттай жил байсан гэж бодож байна.
Эцэст нь сонирхоход төсөв, мөнгөний бодлого хэрхэн уялдахаар байна вэ? Өнгөрсөн хугацаанд энэ хоёр гол бодлогын уялдаа хангагдахаасаа хангагдахгүй нь их байлаа шүү дээ.
-Бодлогын уялдаа гэж юуг хэлэх вэ? гэдэг нь сонин. Миний бодлоор сүүлийн жилүүдэд Монголбанкны мөнгөний бодлого төсвийн бодлоготой хэт уялдсан. Засгийн газар төсвөөр дамжуулж болон Хөгжлийн банкаар дамжуулан маш их тэлэлт хийсэн. Концесс, вексель зэрэг төсвөөс гадуур их хэмжээний зардал гаргасны дээр төсвийн орлогыг өндрөөр төлөвлөснөөс үүдэн төсвийн зардал нэмэгдэж, улмаар төсвийн алдагдал үлэмж ихэссэн. 2012-2016 онд улсын төсөвт суугаагүй болон суусан Хөгжлийн банкны зардлыг нэмж тооцсон төсвийн алдагдал жилд дунджаар 2.5 их наяд буюу 5 жилийн дүнгээр 12.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий 55 хувьтай тэнцэх хэмжээнд хүрсэн. Үүний үр дүнд 2011 онд ДНБ-ий 29% байсан ЗГ-ын өр 2016 онд 96% болж өссөн. Үүнтэй давхцан Төв банк нь төрөл бүрийн хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлсэн, төсвийн алдагдлыг санхүүжүүлсэн зэрэг нь харин ч эдийн засгийн сөрөг үр дагаврыг бий болгосон. Гадаад валютын нөөц шавхагдаж, цэвэр дүнгээрээ сөрөг түвшинд хүрсэн. Энэ нь хоёр бодлого хэт уялдаж, сахилга батаа алдах нь эдийн засгийн санхүүгийн чадавхийг хэрхэн богино хугацаанд доройтуулдагыг тодорхой харуулж байгаа юм. Тиймээс бодлогууд өөр өөрсдийн бие даасан байдлаа хадгалан эдийн засгийн манаач нохойныхоо үүргээ биелүүлэх ёстой. Хөрөнгө оруулагчид үүнийг л хүсдэг. Яагаад гэвэл энэ бусад улс орнуудын алдаа онооноос шалгарч үлдсэн сайн туршлага.
Ярилцсанд баярлалаа!
ЭХ СУРВАЛЖ:МОНГОЛБАНК
