ХЯТАДУУД БОЛ ҮГ АВАХ НЬ БИТГИЙ ХЭЛ УХСАН ШУУДУУГААР ДАВЛАА ГЭЖ ЗАГНАДАГ УЛС ШҮҮ ДЭЭ
- Танайх Цагаан дэлийн агуйг манаж үлдсэн 2 айлын нэг юм байна. Энэ нутагт яг юу болоод байна вэ?
Манай айраг суманд монголын хамгийн уртад тооцогддог Цагаан дэлийн агуу бий. Одоо хүртэл бүрэн судлагдаагүй байгаа агуй юм шүү дээ. Төрийн тусгай хамгаалтад оруулах тухай ярьсаар хөгшин биднийг хуурсаар одоо ч хамгаалсан юм алга. Хугацаа алдсаар байгаад хятадуудын мэдэлд орж агуйнхаа амыг нүдэн дээрээ сэндийчүүлээд эхэлж байна. Одоо манай урд талд 2 уурхай, баруун талд 1 уурхай байгаа. Бид уурхайн яг голд буюу 100 орчим мерт ухсан шуудуун дунд амьдарч байна. Эндхийн хүмүүс олборлолт хийж байгаа уурхайг удаа араа эсэргүүцсэн боловч эздүүд нь битгий хэл харуул хамгаалалт нь ч хятадууд байдаг болохоор яаж ч чаддаггүй. Уурхай ажиллаж байгаа үед бид өдөр шөнөгүй харанхуй шороон дунд л амьдарч, амьсгалдаг. Тоос шороо болж дэгдсэн аюултай химийн хордлогод хүн малгүй хордож байхад нутгийн удирдлагууд ч дорвитой анхаарахгүй байгаа нь туйлын харамсалтай.
- Хүн малгүй хордлоо гэв үү? Мал хэрхэн өвчилж, химийн хор хүмүүст яаж нөлөөлж байна вэ?
Хэтээсээ малын тарга тэвээрэг маш муу байгаа. Аргагүй шүү дээ, ундаалах ус нуур нь ширгээд, шим тэжээлт өвс ургамал нь байхгүй болочихоор малын чанар мууддаг. Дээрээс нь уурхайн хаягдал, химийн бодистой овоолсон шорооноос болж малын уушги гэмтэж, муулсан малын дотор авах юмгүй болчихсон байдаг. Одоо манай эхнэр астам өвчнөөр өвдчихсөн байнгын зовуурьтай гэр зуур л байна даа.
- Аймаг сумаас 30 гаруй км орчимд хүн малын амьдрах тэнцвэр алдагдсан харагдаж байна.
Сум суурингын газартай маш ойрхон олон уурхай бий. Уул уурхай эрхлэх бүсээсээ хэтэрч хүн малын хөлийг хорьж ийм ажил явуучихаад хятадууд манай нутаг гэж хэлэх нь холгүй байгаад үнэхээр хэлэх үггүй болж, арга мухардлаа. Ойролцоох өндөрлөг дээр нь мөлхөж гарч дурандаад мөлхөж буудаг ийм л аргаар малчин мал хоёр амьдарч байна. Ухсан нүхэнд нь мал унаж үхэх, гэмтэх бол хэвийн үзэгдэл болчихсон.
- Биднийг Улаанбаатараас Дорноговь хүртэлх замд эвдрэл ихтэй аваар осол үүсэхгүй гэсэн баталгаа алга? Энэ уурхайн машинуудтай холбоотой болов уу?
Тийм ээ, өдөр шөнөгүй том даацын тэргүүд холхиж байгаа нь наанадаж зам харгуйг сүйтгэж осол аваар гарна. Цаанадаж тоос шороо гэж дийлддэггүй юм. Бас дуртай газраараа тээвэрлэлт хийж малын бэлчээрийг сүйтгэдэг. Сайхан ургадаг байсан өвс ургамал цөөрч газрын гүний усаа уурхайд юүлүүлчихээр баян хангай бороо хураа ч хайрладаггүй юм байна.
- Танд нутгаасаа нүүх бодол бий юу?
Би энэ нутагтаа төрж өсөж, 20 гаруй жил малаа малласан эгэл жирийн малчин хүн. Хаашаа гэж нүүх билээ дээ. Иргэд бид хэл ам хийлээ ч бидний тавьсан асуудал дарагдаад алга болох юм. Хятадууд бол үг авах нь битгий хэл ухсан шуудуугаар давлаа гэж загнадаг улс шүү дээ.
- Айраг сумын усны ундрага ямар байна?
Сүүлийн хэдэн жил нутгийн нуур цөөрөм ширгэсээр байна. Худгийн ус ч хэвийн байдлаа алдаж хэдэн малаа мотороор услах гэхээр тасалдаад ус гоожихгүй арай ядан хүлээж байж балга шахуу юм гаргадаг. Гэтэл таван тоннын цестерээр худгийн усыг соруулж авчраад уурхайн хашаандаа ухаж бэлдсэн гүнзгий нүхэндээ нөөцөлж аваад хүн малыг ундны усаар харангатуулж амиа бодсон аргаар олз ашгаа авч байна. Ийм л нутаг бидэнд үлдэж байгаа болохоор цаашид энэ газарт монгол хүн амьдрахад хэцүү л болж байна даа.
Ц.ТЭГШБУЯН
