Энэхүү аюултай хийнээс хордсон олон мянган хүн хорвоог жил бүр орхиж байна. Хордлогод орсон хүмүүст эмнэлгийн тусламж үзүүлж аврах боломжтой ч, хордлогын оношийг зѳв тогтоож, яаралтай тусламжийн эмчилгээг үзүүлж чадахгүй бол нэмэргүй.
Зарим нэгэн статистик мэдээг хамтдаа сонирхоё. Сүүлийн 12 жилийн хугацаанд манай хойд хѳрш болох ОХУ-д аюулгүй байдал, халаалтын төхөөрөмж, хийн зуухтай холбоотой асуудлаас болж 3,664 хүн нас барсан байна. Түүний тэн хагасаас илүү нь нѳгѳѳх л нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн хордлогоос үүдсэн нь тогтоогджээ. Гэтэл хийн тоног төхөөрөмж өргөн хэрэглэдэг ѳндѳр хѳгжилтэй улс оронд ч энэ үзүүлэлт ижил төстэй байдаг юм байна. АНУ-д жил бүр 400 орчим хүн нас барж , 20 мянган хордлогын дуудлага хийгддэг статистик бий. Тэгэхээр халаалт, хэрэглээнээс үүдэл бүхий энэхүү тулгамдсан асуудал нь дэлхийн хэмжээнд түгээмэл чанартай болсон тул үүнээс хэрхэн сэргийлэх, хордлогын шинж чанар, анхны тусламж үзүүлэх талаархи мэдлэгийг түгээн дэлгэрүүлэх шаардлага үүссэн байна.
Хордлого яагаад үүсдэгийг ойлгохын тулд нэн тэргүүнд шаталтын химийн урвал болон биохимийн чиглэлээр жижиг хэмжээний ойлголт авах шаардлагатай. Нүүрстөрөгчийн дутуу исэл - CO буюу угаарын хий нь хүчилтөрөгчийн дутагдалаас болж бараг бүх шаталтын (бүх түлш) үед үүсдэг бүрэн исэлдээгүй нүүрстөрөгч юм. Зөв агаарын таталттай зууханд CO нь ямарч аюул үүсгэдэггүй бөгөөд яндангаар агаар мандалд ялгарч, дараа нь нүүрстөрөгчийн давхар исэл болж ургамлын тэжээл болдог.
Хэрвээ зуух буруу таталттай байвал CO өрөөнд хуримтлагдаж эхэлдэг. Энэ хийг хүний ямарч мэдрэхүйн эрхтэн мэдэрдэггүй нь хамгийн том аюулыг дагуулдаг. "Нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн үнэр" гэж ярьцгаадаг нь энэ хийтэй хамт бусад шаталтаас гарах үнэрүүд байдгаас улбаалан ярианы хэллэгт хэрэглэгдсээр ирсэн. Нүүрс болон бусад түлшин дэх СО-гоос бусад хийнүүд хүнийг шууд богино хугацаанд үхэлд хүргэх ямарч боломжгүй. (тэдгээр хийн концентрацаас хамааран хүн мэдэрч арга хэмжээ авах боломжтой байдаг тул.)
Тэгэхээр ямар аюул байна вэ?
Нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн молекулууд амьсгалын замаар цусны урсгалд хурдан ордог. Хортой нөлөө нэн даруй үүсдэг. Агаарт байгаа CO-ийн агууламж ердөө 0.12% байхад үхэл дагуулна. Амьсгалсан хүн ердѳѳ л нэг цагийн дотор үхдэг тун аюултай хор. Тиймээс анхны шинж тэмдэг илэрлээ л тун яаралтай эмнэлгийн түргэн тусламж дуудаж, эмчилгээний арга хэмжээ авах шаардлагатай.
Хордлогын эхний шинж тэмдэг бол толгой эргэх, духны хэсгээр толгой хѳндүүрлэн өвдөх , чих дүлийрэх, хараанд өөрчлөлт гарч нүд бүрэлзэж эхэлнэ. Улмаар мансуурч, үүсээл буй нөхцөл байдлыг оновчтой үнэлж чадахгүй болж, алхаж гишгэж байгаа хэдий ч гадагшаа гарч цэвэр агаар залгилахыг оролддоггүй тул нөхцөл байдлыг улам дордуулдаг талтай.
Тэгэхээр юу хийх ёстой вэ?
Нүүрстөрөгчийн дутуу ислийн хордлогын анхны сэжиг илэрсэн тохиолдолд юуны түрүүнд түргэн тусламж дуудах ёстой. СО-ийн үйл ажиллагааг саармагжуулах антидот байхгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй: эмнэлгийн тусламж нь СО хийд нөлөөлөөгүй үлдсэн гемоглобиныг хүчилтөрөгчөөр бүрэн хангаж цусны эргэлтийг сайжруулахад л чиглэдэг. Түргэн тусламж ирэхээс өмнө хордсон хүнийг гадаа агаарт гаргах шаардлагатай ба бие барьсан хувцсаас нь чөлөөлж цэвэр агаар бүрэн амьсгалах боломжийг олгох шаардлагатай. Хордсон хүнд кофе эсвэл хүчтэй өтгөн цай уулга. Кофейн нь тархины амьсгалын төвийг идэвхжүүлдэг. Ѳвлийн хүйтэнд гадаа гаргасан тохиолдолд хөнжил эсвэл дулаан хувцсаар нѳмѳргѳж хучих нт зѳв. Учир нь CO-ийн хордлогын улмаас биеийн терморегуляци зөрчигддөг тул, агаарын температур бага биш байсан ч биеийн хөрөлт үүсэх аюултай.
Энэ зѳвлѳж буй арга хэмжээ нь зөвхөн бага зэргийн хордлогод тусална . Дээр нь нэмж хэлэхэд, нүүрстөрөгчийн дутуу исэл нь маш хүчтэй хор бөгөөд хүчтэй хордлогын үед ямар ч эмнэлэг, ямар сайн эмч хүчгүйддэг гэдгийг сануулья.
Тиймээс энэ хордлогоос урьдчилан сэргийлэх, ѳѳрсдийнхээ амь насыг хамгаалах цорын ганц зѳв зам бол нүүрстөрөгчийн дутуу ислийг гэр оронд үүсэхгүй байхад оршино. Энэ бол ѳѳрийнхээ болон, хайртай хүмүүсийнхээ амь насыг аврах цорын ганц гарц. Мѳн хэд хэдэн дүрмийг мѳрдѳх хэрэгтэй. Зуухны үйл ажиллагаа, агаарын таталтыг тогтмол хянаж байх шаардлагатай. Ѳрөөний агааржуулалтанд ч анхаарах. Зуух хэрэглэж байгаа ѳрх бүр CO мэдрэгчийг өлгөх нь зүйтэй. Ийм мэдрэгчийн үнэ нь 40 мянган төгрөгөөс хэтрэхгүй бөгөөд угаарын хий дѳнгѳж ялгарахад л дохио өгдөг сайн талтай.
СО хий нь агаараас хөнгөн тул байр сууцны дээд талд илүү хуримтлагдах магадлалтай тул мэдрэгчийг аль болох гэрийнхээ тоонотой ойролцоо дээд хэсэгт байрлуулбал илүү үр дүнтэй юм.
Сайжруулсан түлш энгийн нүүрснээс илүү их СО ялгаруулж, илүү хортой байна уу?
Ингэж хүмүүс их асууж байна. Сайжруулсан болон энгийн нүүрсний талаар бага сага ч гэсэн мэдэгдэхүүнтэй байх нь зѳв. Сайжруулсан түлш нь өндөр калорийн, угаагдаж цэвэрлэгдсэн , өөрөөр хэлбэл хагас бэлэн бүтээгдэхүүн юм. Харин уурхайгаас ирж байгаа энгийн нүүрс нь аливаа нэг механик үйлчлэлд ороогүй түүхий нүүрс. Эдгээр хоёр төрлийн нүүрсийг зөв таталттай, дулаанаа сайн барьдаг зууханд шатаахад аль аль нь угаартах нөлөө үзүүлэхгүй. Яндан, зуухаа хөөлѳлгүй, яндангийнхаа хаалтыг бүрэн хаах тохиолдолд аль ч түлшийг хэрэглэсэн адилхан л угаартах эрсдэлтэй. Сайжруулсан түлшийн хувьд хольцууд, дэгдэмхий хий болон жижиг хэсгүүд нь угаагдсанаас яндангаар гадагшаа гарч байгаа утаа ч бага, гэрт ч СО алдагдах үед ямарваа үнэр, утаа гаргахгүй тул хүмүүс мэдэрч амжилгүй осолдох нь их байх магадлалтай. Түүхий нүүрсээр түлж байх үед зуухны битүүмж алдагдан гэр дотор СО алдагдах үед нүүрсний дэгдэмхий хийнүүдийн үнэр, утаа хамт алдагдан ихээр мэдэгдэх тул хүмүүс өдрийн цагаар угаараас сэргийлж чаддаг ялгаа бий.
СО гэр дотор тархахад хүн хордуулж байгаа юм чинь гадагшаа яндангаар гарч байгаа нь бас хордуулдаг уу?
Ийм айдас иргэдийн дунд бий болжээ.
Яндангаар цацагдаж байгаа угаарын хий хүн хордуулах хэмжээний тунг агуулахгүй бөгөөд энэ нь хүчилтөрөгчтэй урвалд орон ургамлын шим тэжээл болон хувирдаг. СО хийг маш олон салбарт хэрэглэдэг ба ялангуяа хүнс махыг хадгалахад консервант болгон хэрэглэдэг.
Зуухан дотор нүүрс шатаахад явагдаж буй химийн урвал болон дулааны энерги үүсэх процессыг химийн томьёогоор үзүүлж тайлбарлаж болох боловч энэ нь энгийн иргэдэд ойлгоход төвөгтэй юм. Эцэст нь хэлэхэд зуухны галлагааны горимыг чанд сахин тус сайжруулсан түлшийг хэрэглэхэд угаартах эрсдэлд орох магадлал маш бага. Ямарч байсан таны онгоцоор нисэхэд гарч болох эрсдэлээс л бага юм. (Бурхны авралаар онгоцыг аюулгүй нисгэж байгаа хүмүүс нь мэдлэг боловсролтой ажилдаа хариуцлагатай хүмүүс юм даа.
Д.ГАЛСАНБУЯН
