НУУЦ МЭДЭЭ: Москва, Жанжин штаб, маршал Г.Жуковт; Фронтод тулалдаж буй Тувагийн Ардын Бүгд Найрамдах Улсын байлдагчид сум нь дуусч, хувцас нь урагдсан үед зөвшөөрөлгүй ( дээд удирдлагаас) , шөнийн цагаар (хонины арьсаар хийсэн дээл, монгол гутал өмсөж) дайсны ард талд гарч, өөрсдийн гараар хийсэн нум сумаар дайсны цэргүүдийг намнаж байна. Бид тэдний энэ үйлдэлд нь санаа зовж байна. Иймд Тувагийн Ардын Бүгд Найрамдах Улсын удирдлагад тэдний төрөлх хэлээр нь Зөвлөлтийн армийн сахилга батын талаарх улс төрийн хичээл оруулахыг хүсье. Фронтод ард-дайчин нь шөнийн цагаар яг "хий үзэгдэл" мэт Германы цэргүүдийг нэг нэгээр нь устгаж байна. Германчууд тэднийг барих нь битгий хэл барааг нь ч харж чадахгүй байгаа. Шөнийн "хий үзэгдэл"-тэй тэмцэх зорилгоор германаас авчирсан тусгайлан сургасан ноход нь ч тус болж чадахгүй байгаа ба манай дайчид эдгээр нохдоос мөр, үнэрээ буруулж чадаж байна. Дивизийн захирагчийн улс төрийн орлогч А.П.Тимофеев тэдэнтэй Зөвлөлтийн армийн сахилга бат болон улс төрийн талаар яриа хийж "Та нөхөд бол улаан армийн байлдагчид болохоос Тайгад буй анчид биш" гэдгийг сайтар ойлгуулж хэлсэн. Мөн тэдгээр цэргүүд нутгаасаа ирэхдээ уламжлалт аргаар бэлтгэсэн эм, танг нууцаар авч ирсэн гэдгийг олж мэдсэн. Уг эм нь баавгайн өөх, савар, чонын ясны хольцтой учраас германы ноход тэдний үнэрээр мөрдөж чаддахгүй байгаа гэдэг нь тодорхой болсон гэж фронтоос маршал Жуковт хандан нууц захидал илгээж байжээ. Энэ захидал дэлхийн хоёрдугаар дайнд Тувагийн ардуудын тулалдаж явсан түүхийг гэрчилж байна. Тэд тушаал хүлээлгүйгээр дайснаа ийнхүү нум сумаар намнаж байсан байна. Тэдний гишгэх нь ирвэс мэт чимээгүй, харах нь шар шувуу шиг, довтлох нь шонхор шувуу шиг байжээ.
ЭНХБОЛД
