Би ч дандаа л гадаадад аялаад байдаг хүн биш шүү дээ
Манай хэвлэл мэдээллийнхний дунд Иш эрхлэгч хэмээн нэршсэн ахмад сэтгүүлч Цэдэн-Иш гуайтай тааралдав. Түүний олон ярилцлага, тэмдэглэл манай сайтад нийтлэгдэж байсныг уншигчид маань мэдэх байх. Саяхан түүний “ Эртний Египет орон, Буурал Каир” аян замын тэмдэглэл он дамжаад цувралаар нийтлэгдсэн юм. Бид хоёрын хооронд ийм яриа болов:
-Таны Египетийн тэмдэглэл дууссан уу? Турк, Израил гээд үргэлжилнэ гэж Та ярьж байсан, манайханд тэр тэмдэглэл чинь ирээгүй байх юм... Өөр улс орны тухай юм өгөх гэж байна уу?
-Үгүй дээ, танай сайтын олон дугаарт Египетийн цуврал нийтлэгдсэн, одоо үргэлжлүүлээд Истанбул, Антальягийн тэмдэглэлээ өгвөл би гэдэг хүн байнга л гадаадад аяладаг, байнга л гадаадын тухай бичдэг нөхөр болчих гээд байна.Тэгээд л хэсэг завсарладаг юм билүү гэж бодоод...
-Ковид гээд гадагшаа хөл хорьчихсон өнөө үед уншигчдад маань гадаад аялалын тэмдэглэл сонирхолтой шдээ, ялангуяа Израил энэ тэр бол...
-Ковид гарч хөл хориогүй бол уг нь өнгөрсөн оны сүүлээр Токио явж Японы алдарт Эн Эйч Кэй телевизийн босгоор алхах байлаа. Манай Морин хуурын чуулгынхан Эн Эйч Кэй-д тоглолт хийж концертоо бичүүлэх тов гарч түүний хэвлэл мэдээллийнх нь хэсэгт миний бие багтаж явах сар өдрөө баяртайгаар хүлээж байсан юм. Дэлхийг донсолгосон энэ аюулт цар тахал гараад тэр сайхан завшаан хэзээ дахин ирэх нь тодорхойгүй болчихоод байна. Гадаадын ямар ч улс оронд аялах байснаас илүүтэй харамсч сууна. Тийшээ явсан бол Морин хуурын чуулгыг маань Эн Эйч Кэй хэрхэн яаж хүлээн авав, Чуулгынхан маань Эн Эйч Кэй-гийн тайзыг яаж эзэмдэв гээд л танай сайтад бичиж байх байлаа. Энэ аюулт өвчин төгсгөл болж Монголын морин хуур Эн Эйч Кэй-гийн тайзнаас эгшиглэх өдөр цаг удахгүй ирэх байх гэдэгт найдаж сууна. Улс орнууд бүгд л хөл хорьчихсон болохоор өнгөрсөн жил бидний монголчууд нутаг орноороо л илүүтэй аялах шиг боллоо. Би ч тэднээсээ дутсангүй. Ер нь би нутаг орноороо ч их явдаг, тэр тухайгаа ч сонин хэвлэл, танай сайтад олонтоо нийтлүүлж байсан даа. Алтай Таван Богд, Ховдын Дуут, Бурхан Халдунаар аяласан тухай цуврал тэмдэглэлүүдийг энд нэрлэж болох байна. Өнгөрсөн зун Архангайн Цэнхэр, Увсын Хяргас нуурт аялаж амарлаа, тэр талаарх тэмдэглэлээ хэвлэлд бэлтгэж буй номдоо оруулах санаатай биччихээд байж байна.
-Тэр аялалынхаа тэмдэглэлийг манайд өгчихөөч, гадаад тэмдэглэлд чинь завсар болог...
Ийм яриа болсны дараа тэрээр “Нутаг орноороо аялахуй” тэмдэглэлээ бидэнд ирүүлэв.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
НУТАГ ОРНООРОО АЯЛАХУЙ
Цэнхэрийн халуун рашаан.
Өнөө зун хаашаа л бол хаашаа аялагчид цувж байлаа. Бараг л айл бүр унаатай болчихсоных хотоос гадагшлах зам ер нь түгжрэх талдаа. Наадмын өмнөх хоёр гурван өдөр Эмээлтийн товчоо, Баянзүрхийн гүүр, Жаргалантын амны наад зам ажил тарах үеийн хотын төвийнх шиг түгжирч байна гэж хөдөөг зорьсон аялагчид гаслацгааж байсан. Хөвсгөл нуурт амрахаар найзуудтайгаа явсан бага хүү маань “Мөрөнгөөс Хатгал хүртэл бид хэд ёстой л мөлхөнө гэгч болж байна” гэж утсаар ярьж байв. Архангайн Цэнхэрийн халуун рашаан явсан зээ дүү маань тэнд гэр байшин олдох нь бүү хэл ойр тойрноор нь майхан барих газар ч олдохгүй байна гэж утасдаж байлаа. Амралтын газрууд ч, зам харгуй ч ачаалал түгжрэлтэй байгаа болохоор бид наадмаас хойш аялах нь дээр гэж үзээд найман сар гаргаад хүүхдүүдтэйгээ Архангайн Цэнхэрийн халуун рашаан, Хяргас нуурт хэд хонохоор аян замд гарцгаав. Наадмын үеийн их түгжрэл арай л гайгүй болж. Засмалаар довтолгосоор Цэнхэр суманд хүрч тэндээсээ шороон замаар цаг шахам давхиад ой мод, гол устай байгалийн үзэсгэлэн цогц бүрдсэн уулын аман дахь рашаан амралтын цогцолборт их үдээс хойхнотой хүрээд ирцгээлээ. Эндэхийн олон амралтын нэг болох “Шивээт манхан” аялал жуулчлалын баазад бид хэд хоногийн өмнө захиалга өгчихсөн байв. Эхний өдөр нэг байр, нэг гэр бололцоотой гэж утсаар ярьж байсан боловч ирэхэд харин хоёр байр суларчихаж. “Шивээт манхан” гэх энэ амралт хориод жилийн өмнө байгуулагдсан юм байна. Хоёр давхар хоёр байр, хориод гэртэй, нэг дор 90-100 амрагч хүлээж авах хүчин чадалтай аж. Зоогийн газар нь ч энэ хэмжээний багтаамжтай юм уу гэж баримжаалав. Халуун рашааны хоёр усан сантай юм билээ. Га орчим газар, өөрийн хашаа, авто зогсоолтой юм. Арван жилийн өмнө бидний тав зургаан гэр бүл хүүхдүүд ач, зээ нарынхаа хамт энэ амралтад амарч байсан юм даг. Манайхны хонож өнжиж байсан буудлын өмнөхөнтөө хоёр давхар шинэ зочид буудал, ресторан бариад ашиглалтад оруулчихаж.
Шинээр барьсан зочид буудлынх нь өрөөнүүд дотроо нойл, шүршүүртэй нь амрагч аялагчиддаа тав тухтай юм. Люкс, хагас люкс, энгийн гээд арваад өрөөтэй юм билээ. Бидэнд нэг хагас люкс, нэг энгийн өрөө олдов. Нэг ор нь өглөө, өдөр, оройны цай хоолтойгоо 138 мянган төгрөгийн үнэтэй, халуун рашааных нь үйлчилгээ энд багтдаг гэнэ. Эхнэр, бага хүү бид гурав энгийн өрөөнд нь, том хүү маань эхнэр, бага насны хоёр хүүхэдтэйгээ зэргэлдээх хагас люкс өрөөнд нь орцгоолоо. Өглөөний цай тусдаа авбал нэг хүний 14 мянган төг, өдрийнх нь хоол 25-30 мянга, оройны хоол 20 орчим мянга гэхээр багцаар үйлчлүүлэх нь дээр юм билээ. Ер нь эндхийн халуун рашаанд амрах хүсэлтэн хангалттай байдаг болохоор үнэ өртөг нь нийслэлийнхээс илүү гарна уу гэхээс дутах юмгүй бололтой. Гадаадын амралт, аялал жуулчлалын баазынхаас ч дутахааргүй үнэтэй санагдсан шүү. Энэ үнэ өртгөөрөө үйлчилгээгээ улам өөд нь татаад бас байр байшин, амралтынхаа орчин тойрон, дэд бүтцээ сайжруулаад байвал болж л байна. Зочид буудал, зоогийн газрын төлбөр тооцоогоо бэлнээр ч, картаар ч, бас цахим сүлжээгээр ч хийж байна. Үнэ өртгөө дагаад үйлчилгээ нь сайжирч байна гэж хэлж болохоор... Энэ хавийн бусад рашаан амралтынхан ч ингэж л дээшилж дэвжиж байгаа биз гэсэн сэтгэгдэл төрж байв. Харин рашааны эх рүү ач нараа дагуулж очоод сэтгэл сүрхий эмзэглэв. Үйл ажиллагааг нь үнэ цэнэтэй болгож буй, оршин тогтнох амин судас нь болсон халуун рашааныхаа эх ундаргыг хайрлаж хамгаалах, орчныг нь тохижуулах талаар энэ хавийн арваад бааз энэ олон жилд хуруу хумс төдийгөө ч хөдөлгөхгүй суугаа нь тун ч харамсалтай. Гурван жилийн өмнө би энэ хавийн рашаан амралтуудаас рашааны эх ундаргад хамгийн ойрхон байрладаг “Алтан нутаг” амралт рашаанд найз нөхдийн хамт цөөн хоног амарсан юм. Менежер Ц.Баярсайхан гэх бүсгүйтэй “Танайхны энэ олон баазууд өөрсдийнхөө ажиллаж амьдрах эх сурвалж болсон рашааныхаа эхийг хамтраад тохижуулчихаж болдоггүй юм уу? Үзэж харахад ч эвгүй арзайж сарзайсан бетон л байх юм. Халуун рашаанаа таниулж сурталчилсан зураг хөрөгтэй сайхан сурталчилгаа хийгээд тавьчихвал гадна дотныхны нүд сэтгэлд ч таатай баймаар...” гэж санал хэлж байв би. “Манайхан ярьцгааж л байгаа. Нийлж хамтраад хийнэ гэсэн яриа хөөрөө бий...” гэж тэр бүсгүй өгүүлж байсан юм.
Өнөө жил өөрчлөгдсөн юм огт алга. Халуун рашааны хэм заасан нэг танилцуулга самбар байсан нь ч алга болчихож. Амралтууд руу зүглэсэн хоёр ч төмөр хоолой цоорчихсон, рашаан ус олгойдож алдагдаад л... “Наадмаар Цэнхэрт гэр олдохгүй, бүр майхан барих ч газаргүй болчихсон байсан шүү, бид хэд малчин айлд байрлаж рашаанд нэг хоёр удаа орсон, нэг хүн З0 мянган төгрөг гэж байсан шүү, гэр 100 мянга, байр 200 мянгаас дээш юм билээ, та эртнээс захиалж байж явахгүй бол орох газаргүй болж мэднэ шүү...” гэж зээ дүү Гантулга намайг тийшээ явж амрах гэж буйг сонсоод зөвлөж байсан юм. Үнэхээр л энэ зун баруунтаа зүглэсэн амрагч аялагчид түүгээр дайрч, бас Баянхонгор, Ар, Өврийн хангай зорьсон нь тэнд амарч заримдаа Цэнхэрийн энэ халуун рашаанд хөл тавих зай завсаргүй болж байсан гэнэ. Биднийг очиход ч эндэхийн амралтууд бүгд л битүү байлаа. Архангайд алба ажилтай байгаад манийг эргэнгээ энд нэг хонох гээд Цэцэрлэг хотоос утасдсан барилгын “ЧМ” компанийн захирал, анд Х.Чинбат, Ц.Нарангэрэл нарт байр гэр захиалж өгөх гэж хавь ойрын хэд хэдэн амралтад хандаад нааштай хариу авч чадахгүй сандарч байв. Тэд харин ирсэн хойноо нэгэн танил руугаа ярьж байгаад арайхийн орох орон байртай болж байлаа. Зуны хэдэн сардаа Цэнхэрийн рашаан амралтууд ийм л өндөр эрэлттэй байдаг аж. Энэ хэрээрээ мөнгө зоос ч арвин олдог биз. Ийм үедээ рашаан амралтаа улам аятай тохитой болгоосой, аль социализмын үеийн нэгдэл дундын амралт байх үеэс энд балгас болж үлдсэн хүлэмжийн үлдэгдэл, рашааны эхийг хаших аядсан арзгар шавар хана, эвдэрхий бетоныг зайлуулахыг нь зайлуулж, рашааныхаа эхийг тохижуулж янзлаасай гэх үүднээс энүүхнийг тэрлэв.
ХҮЛЭМЖИЙН ҮЛДЭГДЭЛ БАЛГАС
ХАЛУУН РАШААНЫ ЭХ НЭГ ИЙМЭРХҮҮ АРЗГАР САРЗГАР
РАШААНЫ ЭХ УГ НЬ ИЙМ ШҮТЭЭН БОЛСОН САЙХАН ОВООТОЙ ЮМ БИЛЭЭ
МУСГЗ Д.ЦЭДЭН-ИШ
